براساس آخرين تحقيقات و اعلام رسمى ۷۳ درصد از جوانان مراكز استان ها در حالى به سهولت به ماهواره دسترسى دارند كه در كشور هنوز برنامه ريزى براى استفاده بهينه از پديده ماهواره و نظام مند كردن آن راه به جايى نبرده است.
مبهم ماندن قانون به كارگيرى ماهواره طى سال هاى گذشته در حالى است كه هيچ كس به انتظار قانونگذارى براى استفاده از ماهواره ننشسته است و براساس آمار هاى غيررسمى به دست آمده بين ۶۷ تا ۷۹ درصد از جوانان به برنامه هاى ماهواره دسترسى دارند و عمده استفاده آنان به تماشاى فيلم و سريال و موسيقى است.
جوانان تهرانى در استفاده از ماهواره رتبه نخست را دارند. پس از آن جوانان شهر ها و روستا هاى چهارمحال و بختيارى و آذربايجان غربى رتبه بعدى را كسب كرده اند. قم و سيستان و بلوچستان، خوزستان، يزد، خراسان و اردبيل نيز در رتبه هاى بعدى كاربران ماهواره قرار مى گيرند. اين تعداد از جوانان در بيان عادات خود از نحوه استفاده از ماهواره اظهار داشته اند كه اولويت ديدن برنامه هاى ماهواره اى آنان به ترتيب مربوط به فيلم سينمايى، جنگ، اخبار و برنامه هاى موسيقى است. اگرچه به دليل شرايط فرهنگى موجود و ممنوعيت قانونى استفاده از تجهيزات دريافت تصاوير از ماهواره و نيز به دليل سابقه زمانى كم استفاده از اين تجهيزات در داخل كشور گزارش هاى جامع و كامل در خصوص استفاده جوانان از برنامه هاى ماهواره اى و ميزان تاثير گذارى اين برنامه بر روى رفتار جوانان بسيار محدود و اندك است، اما براساس نظرسنجى از شهروندان تهرانى كه از سوى معاونت امور مطبوعاتى و تبليغاتى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى انجام شده است از ميان هزار و ۳۰۶ نفر از شهروندان تهرانى و نحوه بهره گيرى آنان از ماهواره مشخص شده است كه با افزايش تحصيلات و كم شدن سن افراد پاسخگو، گرايش به ماهواره افزايش يافته است. به عنوان مثال ۸/۶۶ درصد جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال، ۶/۶۵ درصد از افراد مجرد و ۷/۷۱ درصد از پاسخگويان با تحصيلات عالى از برنامه هاى ماهواره اى استفاده مى كردند.
اين در حالى است كه از ۱/۱۰ درصد از پاسخگويان اذعان كرده اند كه در منزل خود از تجهيزات دريافت تصاوير ماهواره اى استفاده مى كنند اما ۹/۸۴ درصد از پاسخگويان ادعا كرده اند در محلى غير از منزل خود به ماهواره دسترسى دارند.
• هنوز در مرحله چانه زنى
دولتمردان هنوز براى نظام مند كردن بهره گيرى از ماهواره ها براى مردم در حال چانه زنى بودند كه هزاران آنتن بشقابى و تجهيزات دريافت ماهواره در خفا يا آشكار بر روى پشت بام هاى شهر ها و حتى روستا ها نصب شد. كشور هاى آسيايى به ويژه عرب هاى همسايه با ورود بدون دعوت ماهواره و با آگاهى بر تاثيرات آن بر سر ظرافت و حساسيت محتواى برنامه هاى ماهواره اى براى جوانان خود به برنامه ريزى پرداخته اما در ايران هنوز براى استفاده معقول از اين تكنولوژى نو تصميم گيرى مناسب اتخاذ نشده است. چانه زنى ها و رايزنى ها به هيچ نتيجه اى نرسيده و بالاخره قانون به كارگيرى ماهواره در كشور مسكوت ماند.اگرچه هر بار آنتن هاى بشقابى منازل در تهران و شهر هاى بزرگ، شناسايى و در مواردى جمع آورى شد و صاحبان آن مجبور به پرداخت جريمه هايى سنگين شدند اما هر بار پس از اين نحوه برخورد، آنتن هاى بشقابى بيشترى قارچ گونه بر بام هاى شهر سبز شد. روستا ها نيز از اين پديده محروم نماندند و چه بسا پربيننده ترين برنامه هاى آن سو را روستاييان كشور تشكيل مى دهند. كسانى كه معتقد به مضرات ماهواره بودند و نخستين اعتراض ها را نسبت به اين تكنولوژى نوپديد از خود نشان دادند از كشور هاى جهان سوم و در حال توسعه بودند كه عموماً نوعى دغدغه حراست از فرهنگ ملى، ارزش هاى فرهنگى، سنتى و پيشينه تاريخى خود را داشتند.
مسئولان كشور ما نيز بر اين باورند كه محتواى برنامه هاى ماهواره اى كه عموماً از كشور هاى غربى تغذيه مى شوند موجب تخريب فرهنگى و تبديل شدن مخاطبان آن به توده اى بى شكل با وابستگى كامل به فرهنگ غرب مى شوند. اما اعتقادات دولتمردان در همان شاكله و قالب باور باقى ماند. همچنان كه قانون بهره گيرى از ماهواره نيز بى صدا و منفعلانه مسكوت ماند. اين در حالى است كه با وجود آنكه از ظهور تلويزيون هاى ديجيتالى و پخش مستقيم ماهواره اى زمان بسيارى نمى گذارد اما از ابتداى به كارگيرى آن توسط مردم، دولت ها در برابر پيامد ها و تاثيرات آن سياست هاى مختلفى را به كار گرفتند. كشور هاى توسعه يافته عمدتاً از اين پديده استقبال و براى استفاده از آن برنامه ريزى كردند اما در مقابل كشور هاى در حال توسعه و جهان سوم اكثراً با احتياط در پذيرش اين فناورى جديد گاه در سرگردانى به سر مى برند و اكثراً خاصيت مصرفى پيدا كرده اند.
كشور هايى مانند تركيه و مصر از سياست هاى بدون محدوديت پيروى مى كنند و كشور هايى مانند عربستان سعودى و دبى سياست هاى بسته تر را ترجيح مى دهند.
• ست ارزان
در فضاى ايران از تعداد ماهواره هايى كه مى توان امواج و سيگنال هاى آن را دريافت كرد حدود ۲۸ ماهواره برآورد شده است كه ۹ ماهواره از آنها هزار و ۸۴۰ شبكه تلويزيونى را تقويت و پخش مى كند كه از اين تعداد شبكه با تجهيزات معمولى خانگى حدود ۶۳۶ شبكه آ ن قابل دريافت است. ۳۲ شبكه فارسى زبان خارج از كشور فعاليت دارند كه حدود ۲۰شبكه آن در ايران قابل دريافت است. با يك بررسى سرانگشتى از ارزيابى برنامه هاى اين شبكه ها و همچنين سن مخاطبان آن مشخص مى شود كه برنامه هاى پخش شده توسط ماهواره Hotbird در ۱۵۹ كانال بيشتر در قالب خبر، فيلم و موسيقى است و برنامه هاى كمترى به مطالب هنرى، علمى و تحقيقاتى پرداخته است.
تعداد ۹ ماهواره از مجموع ۲۸ ماهواره موجود در جو ايران هزار و ۸۴۰ شبكه تلويزيونى را رله و پخش مى كنند كه با تجهيزات خانگى موجود ۶۳۶ شبكه تلويزيونى قابل دريافت است. رويكرد موضوعى برنامه هاى پخش شده از ماهواره هاى تلويزيونى خارج از كشور بيشتر به خبر ۵۲/۱۹ درصد فيلم ۱۵/۱۷ درصد و موسيقى ۱۵/۱۷ درصد و شبكه هاى ملى ۸۷/۸ درصد اختصاص دارد. بيش از ۹۰ درصد از مردان و نيز بيش از ۴/۳ درصد زنانى كه برنامه هاى ماهواره اى را تماشا مى كنند تفريح و سرگرمى را اصلى ترين دليل استفاده از اين برنامه ها مى دانند. از نيمه دوم سال ۷۰ امكان تماشاى برنامه هاى شبكه هاى تلويزيونى خارجى در كشور فراهم شد و تا پاييز و زمستان سال ۷۲ به دنبال ورود عمده تجهيزات دريافت تصاوير ماهواره اى در بازار سياه، بام هاى تهران و شهر هاى بزرگ ديگر پر از ديش هاى ماهواره اى شد.
به دليل در دسترس نبودن اطلاعات رسمى، تخمين تعداد ديش هاى دريافت از ماهواره در روز هاى آغازين آن در كشور مشكل است. در تهران اين تخمين براى دوره اى كه از پاييز ۷۲ شروع و تا اواسط بهار ۷۳ به دراز مى كشد از ۲۰۰ هزار تا ۳۰۰ هزار در نوسان بوده است. اما براساس گزارش هاى غيررسمى تعداد ديش هاى ماهواره اى در تهران در آن زمان بين ۳۰ تا ۴۰ هزار دستگاه برآورد مى شد. اگر چه تمام نواحى تهران به نوعى با اين تحول درگير شدند اما به ظاهر تب ماهواره اى بين اقشار بالا و متوسط بيشتر بالا گرفته بود و اغلب آنتن ها در مناطق شمال و شمال غرب و شمال شرق تهران نصب شده بود. اين تعداد اگر چه به طور غيررسمى از مرز يك ميليون و ۵۰۰ هزار دستگاه گذشته است اما قيمت آن در بازار كه مجموعه كامل آن از ديش، ال ان بى و ريسيور تشكيل شده با قيمت زير ۱۵۰ هزار تومان به فروش مى رسد و صرف اين هزينه براى دستيابى به برنامه هاى سرگرم كننده آن سوى آب وسوسه انگيز است.
• چاره انديشى آسيايى ها براى ماهواره
قانون ممنوعيت استفاده از تجهيزات دريافت ماهواره ها در سال ۷۴ مطرح شد كه هدف استفاده از اهرم هاى حقوقى بين المللى براى حفاظت از مرز هاى فرهنگى كشور را مدنظر داشت. قانون مطرح بعدى اصلاحيه قانون ممنوعيت از تجهيزات دريافت از ماهواره ها بود كه در سال ۸۱ و در مجلس ششم مطرح شد كه اين بار با عينك خوشبيانه ترى يعنى با هدف تعيين معيار ها و ضوابط پخش برنامه هاى ماهواره اى اين قانون مطرح شد. براساس اين قانون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى موظف مى شد كه با تشكيل كميته اى متشكل از نمايندگان وزارتخانه هاى كشور، اطلاعات، پست و تلگراف و تلفن و سازمان صداوسيما معيار ها و ضوابط پخش برنامه هاى ماهواره اى را در حوزه هاى امنيتى، سياسى و فرهنگى در مدت سه ماه تهيه و پس از تصويب هيات دولت براى اجرا ابلاغ كند. اشخاص حقيقى و حقوقى كه براساس موازين قانونى نياز به استفاده از تجهيزات دريافت ماهواره را دارند بايد مجوز مورد نياز را از وزارت فرهنگ و ارشاد دريافت مى كردند. اما اين تلاش مجلس ششم تا امروز مسكوت مانده است. در اين ميان عكس العمل و سياست كشور هاى مختلف از جمله ژاپن، هندوستان، پاكستان، مالزى، امارات عربى متحده، اندونزى، عربستان سعودى، چين، سريلانكا، كره جنوبى، رژيم صهيونيستى، سنگاپور، كويت، هنگ كنگ شنيدنى است. در تمامى اين كشور ها استفاده از برنامه هاى ماهواره اى توسط افراد جامعه آزاد است.
كشور مسلمانى مانند عربستان نيز با عقد قرارداد مستقيمى با صاحبان ماهواره عرب ست براى پخش محتواى كنترل شده برنامه هاى تلويزيونى ماهواره اى تجهيزات دريافت از ماهواره را با قيمت بسيار ارزان در داخل كشور توليد و آنها را به گونه اى تنظيم مى كند كه مخاطبان عمومى اين كشور فقط بتوانند برنامه هاى پخش شده از ماهواره عرب ست را تماشا كنند. كشور هاى آسيايى و خاورميانه اگر چه به رغم تنوع و عمدتاً اصالت فرهنگى خود سياست هاى مختلفى را در مقابله با برنامه هاى ماهواره اى و هجوم فرهنگى اين رسانه به كار گرفته اند اما هنوز هم محتواى برنامه هاى پخش شده براى مردم اين كشور ها كاملاً منطبق با ارزش هاى فرهنگى و دينى آنها نيست. به عنوان مثال شبكه هاى تلويزيون ماهواره اى كشور هاى مسلمان سوريه، پاكستان و حتى در برخى موارد عربستان براى راضى نگه داشتن مخاطبان خود علناً برنامه هاى رقص و آواز پخش مى كنند حتى در مصر پخش فيلم هاى مربوط به هنرپيشه هاى قديمى هيچ ممنوعيتى ندارد. در هند و عراق نيز به ترتيب رقص و آ واز و تبليغات سياسى دو مقوله محورى محتواى برنامه هاى ماهواره اى هستند.
براساس آخرين بررسى ها كه از كانال هاى ماهواره اى عرب به دست آمده، در ماه هاى اخير تعداد بينندگان اين سيستم ماهواره اى در ميان مردم كشورهاى عربى با افزايش چشمگيرى روبه رو بوده است. حدود ۱۱ ميليون بيننده از سراسر عربستان در اين نظرسنجى شركت كردند كه پاسخ بخش اعظمى از آنها درخصوص شبكه هاى ماهواره اى عرب، مثبت و قابل قبول بوده است.
ظهور كانال هاى ماهواره اى عرب در كنار تلويزيون كشورهاى عربى به شمار بينندگان اين برنامه ها افزوده است. اين در حالى است كه پيش از به وجود آمدن كانال هاى عرب، شبكه هاى تلويزيونى عربى زبان در مرز از دست دادن بينندگان خود بودند و پيدايش اين كانال ها، به ماندگارى آنها نيز كمك شايانى كرد. شبكه ماهواره اى عرب، علاوه بر كانال هاى گران قيمت و به اصطلاح پولى، در حدود ۱۰۰ كانال رايگان نيز در اختيار بينندگان قرار مى دهد. شبكه خبرى عرب خاطرنشان كرد كه با متداول شدن رمزگشاهاى ديجيتالى غيرقانونى در بازار، بينندگان به استفاده غيرمجاز از كانال هاى پولى روى آورده اند به طورى كه در هر ثانيه يك بيننده در عربستان با استفاده از اين رمزگشاهاى ديجيتالى، رمز شبكه هاى قفل شده را پيدا كرده، به بيش از ۲۰۰ كانال پولى عرب، بدون پرداخت كمترين هزينه اى دسترسى پيدا مى كند.
به گزارش خبرگزارى Arab News، شبكه هاى ۲۴ ساعته «الجزيره» و «العربيه» برخلاف تصور كشور عربستان، بسيار خوب ظاهر شدند. در نظرسنجى كه از مردم عادى و بينندگان پروپاقرص شبكه هاى ماهواره اى عرب به دست آمد مشخص شد كه اين دو شبكه در صدر پربيننده ترين كانال هاى ماهواره اى عرب قرار دارند.
بسيارى از كشورهاى عرب زبان شرقى از جمله بحرين، امارات متحده عربى، كويت، قطر و عمان، پيش از اين با نصب يك آنتن بلند بر پشت بام خود مى توانستند از امواج ماهواره اى استفاده كرده، شبكه هاى عرب را در تلويزيون خود مشاهده كنند. اما امروزه، با رواج رمزگشاهاى ديجيتالى در كشورهاى عربى، ديگر نيازى به اين آنتن هاى بلند نيست و آنها به راحتى مى توانند با يك دستگاه كوچك ديجيتالى، كانال دلخواه خود را تماشا كنند.
بسيارى از كانال هاى عربى، برنامه هاى جداگانه اى را به زبان انگليسى پخش مى كنند. از ميان كانال هاى عربى انگليسى زبان مى توان به MBC، ART و Nile TV اشاره كرد كه به دليل رايگان بودن بسيار موفق ظاهر شده، توانسته اند بينندگان زيادى را به خود جذب كنند.
اگرچه كانال هاى عربى، از برنامه هاى خبرى، موسيقى همراه با رقص، فيلم هاى انگليسى زبان با زيرنويس عربى و تعداد اندكى هم برنامه هاى آموزشى تشكيل مى شوند اما آنچه امروزه جامعه شناسان را به فكر واداشته تاثير همين برنامه ها بر روى كودكان است. آنها معتقدند اگرچه شبكه هاى ماهواره اى عرب در قالب هاى اطلاع رسانى و سرگرمى شكل گرفته و تهيه مى شوند اما تعدادى از اين شبكه ها ممكن است تاثيرات سويى بر روى كودكان و نوجوانان داشته باشند. به عقيده يكى از جامعه شناسان مطرح عربستان، نحوه پوشش جوانان اروپايى با لباس هاى تنگ و چسبان و كوتاه ممكن است در آن سوى دنيا و براى خود اروپايى ها امرى بسيار عادى تلقى شود اما براى يك نوجوان عرب زبان كه فرهنگش به پوشش مناسب، طرز برخورد بجا و تعادل در همه امور تاكيد دارد قطعاً تاثير منفى و مخرب در بر خواهد داشت. او معتقد است هر فرهنگى براى خود و رهروانش قابل احترام است اما نفوذ فرهنگ ها به يكديگر و عادى جلوه دادن صحنه هاى غرب در تلويزيون بسته اى همچون شبكه هاى سابق عربى، امرى است كه بايد بسيار زياد در آن احتياط به خرج داد و نبايد از كنار آن به راحتى گذشت.
اين جامعه شناس عرب، شبكه هاى ماهواره اى را عامل انتقال ابتذال و برهنگى مى داند. حقيقتى كه به آلودگى جوانان عرب خواهد انجاميد. او از دولت عربستان عاجزانه تقاضا مى كند وارد عمل شده و اين هرج و مرج ها و بى بند و بارى هاى فرهنگى را كنترل كند. اگرچه بسيارى از بينندگان اين شبكه ها معتقدند تحريم چنين برنامه هايى و بستن كانال هايى از اين دست، راه حلى اساسى و جوابگو نخواهد بود. در نظر آنها نظارت والدين بر استفاده صحيح فرزندان و جوانانشان از شبكه هاى ماهواره اى در كنار آموزش به آنها، راهى مفيدتر و موثرتر نسبت به منع آنها از تماشاى ماهواره خواهد بود. جوانان بايد در كنار آموزش فرهنگ عرب از طريق ماهواره، نسبت به تاثيرات منفى و مخرب آن نيز هشيار و آگاه باشند.
مبهم ماندن قانون به كارگيرى ماهواره طى سال هاى گذشته در حالى است كه هيچ كس به انتظار قانونگذارى براى استفاده از ماهواره ننشسته است و براساس آمار هاى غيررسمى به دست آمده بين ۶۷ تا ۷۹ درصد از جوانان به برنامه هاى ماهواره دسترسى دارند و عمده استفاده آنان به تماشاى فيلم و سريال و موسيقى است.
جوانان تهرانى در استفاده از ماهواره رتبه نخست را دارند. پس از آن جوانان شهر ها و روستا هاى چهارمحال و بختيارى و آذربايجان غربى رتبه بعدى را كسب كرده اند. قم و سيستان و بلوچستان، خوزستان، يزد، خراسان و اردبيل نيز در رتبه هاى بعدى كاربران ماهواره قرار مى گيرند. اين تعداد از جوانان در بيان عادات خود از نحوه استفاده از ماهواره اظهار داشته اند كه اولويت ديدن برنامه هاى ماهواره اى آنان به ترتيب مربوط به فيلم سينمايى، جنگ، اخبار و برنامه هاى موسيقى است. اگرچه به دليل شرايط فرهنگى موجود و ممنوعيت قانونى استفاده از تجهيزات دريافت تصاوير از ماهواره و نيز به دليل سابقه زمانى كم استفاده از اين تجهيزات در داخل كشور گزارش هاى جامع و كامل در خصوص استفاده جوانان از برنامه هاى ماهواره اى و ميزان تاثير گذارى اين برنامه بر روى رفتار جوانان بسيار محدود و اندك است، اما براساس نظرسنجى از شهروندان تهرانى كه از سوى معاونت امور مطبوعاتى و تبليغاتى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى انجام شده است از ميان هزار و ۳۰۶ نفر از شهروندان تهرانى و نحوه بهره گيرى آنان از ماهواره مشخص شده است كه با افزايش تحصيلات و كم شدن سن افراد پاسخگو، گرايش به ماهواره افزايش يافته است. به عنوان مثال ۸/۶۶ درصد جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال، ۶/۶۵ درصد از افراد مجرد و ۷/۷۱ درصد از پاسخگويان با تحصيلات عالى از برنامه هاى ماهواره اى استفاده مى كردند.
اين در حالى است كه از ۱/۱۰ درصد از پاسخگويان اذعان كرده اند كه در منزل خود از تجهيزات دريافت تصاوير ماهواره اى استفاده مى كنند اما ۹/۸۴ درصد از پاسخگويان ادعا كرده اند در محلى غير از منزل خود به ماهواره دسترسى دارند.
• هنوز در مرحله چانه زنى
دولتمردان هنوز براى نظام مند كردن بهره گيرى از ماهواره ها براى مردم در حال چانه زنى بودند كه هزاران آنتن بشقابى و تجهيزات دريافت ماهواره در خفا يا آشكار بر روى پشت بام هاى شهر ها و حتى روستا ها نصب شد. كشور هاى آسيايى به ويژه عرب هاى همسايه با ورود بدون دعوت ماهواره و با آگاهى بر تاثيرات آن بر سر ظرافت و حساسيت محتواى برنامه هاى ماهواره اى براى جوانان خود به برنامه ريزى پرداخته اما در ايران هنوز براى استفاده معقول از اين تكنولوژى نو تصميم گيرى مناسب اتخاذ نشده است. چانه زنى ها و رايزنى ها به هيچ نتيجه اى نرسيده و بالاخره قانون به كارگيرى ماهواره در كشور مسكوت ماند.اگرچه هر بار آنتن هاى بشقابى منازل در تهران و شهر هاى بزرگ، شناسايى و در مواردى جمع آورى شد و صاحبان آن مجبور به پرداخت جريمه هايى سنگين شدند اما هر بار پس از اين نحوه برخورد، آنتن هاى بشقابى بيشترى قارچ گونه بر بام هاى شهر سبز شد. روستا ها نيز از اين پديده محروم نماندند و چه بسا پربيننده ترين برنامه هاى آن سو را روستاييان كشور تشكيل مى دهند. كسانى كه معتقد به مضرات ماهواره بودند و نخستين اعتراض ها را نسبت به اين تكنولوژى نوپديد از خود نشان دادند از كشور هاى جهان سوم و در حال توسعه بودند كه عموماً نوعى دغدغه حراست از فرهنگ ملى، ارزش هاى فرهنگى، سنتى و پيشينه تاريخى خود را داشتند.
مسئولان كشور ما نيز بر اين باورند كه محتواى برنامه هاى ماهواره اى كه عموماً از كشور هاى غربى تغذيه مى شوند موجب تخريب فرهنگى و تبديل شدن مخاطبان آن به توده اى بى شكل با وابستگى كامل به فرهنگ غرب مى شوند. اما اعتقادات دولتمردان در همان شاكله و قالب باور باقى ماند. همچنان كه قانون بهره گيرى از ماهواره نيز بى صدا و منفعلانه مسكوت ماند. اين در حالى است كه با وجود آنكه از ظهور تلويزيون هاى ديجيتالى و پخش مستقيم ماهواره اى زمان بسيارى نمى گذارد اما از ابتداى به كارگيرى آن توسط مردم، دولت ها در برابر پيامد ها و تاثيرات آن سياست هاى مختلفى را به كار گرفتند. كشور هاى توسعه يافته عمدتاً از اين پديده استقبال و براى استفاده از آن برنامه ريزى كردند اما در مقابل كشور هاى در حال توسعه و جهان سوم اكثراً با احتياط در پذيرش اين فناورى جديد گاه در سرگردانى به سر مى برند و اكثراً خاصيت مصرفى پيدا كرده اند.
كشور هايى مانند تركيه و مصر از سياست هاى بدون محدوديت پيروى مى كنند و كشور هايى مانند عربستان سعودى و دبى سياست هاى بسته تر را ترجيح مى دهند.
• ست ارزان
در فضاى ايران از تعداد ماهواره هايى كه مى توان امواج و سيگنال هاى آن را دريافت كرد حدود ۲۸ ماهواره برآورد شده است كه ۹ ماهواره از آنها هزار و ۸۴۰ شبكه تلويزيونى را تقويت و پخش مى كند كه از اين تعداد شبكه با تجهيزات معمولى خانگى حدود ۶۳۶ شبكه آ ن قابل دريافت است. ۳۲ شبكه فارسى زبان خارج از كشور فعاليت دارند كه حدود ۲۰شبكه آن در ايران قابل دريافت است. با يك بررسى سرانگشتى از ارزيابى برنامه هاى اين شبكه ها و همچنين سن مخاطبان آن مشخص مى شود كه برنامه هاى پخش شده توسط ماهواره Hotbird در ۱۵۹ كانال بيشتر در قالب خبر، فيلم و موسيقى است و برنامه هاى كمترى به مطالب هنرى، علمى و تحقيقاتى پرداخته است.
تعداد ۹ ماهواره از مجموع ۲۸ ماهواره موجود در جو ايران هزار و ۸۴۰ شبكه تلويزيونى را رله و پخش مى كنند كه با تجهيزات خانگى موجود ۶۳۶ شبكه تلويزيونى قابل دريافت است. رويكرد موضوعى برنامه هاى پخش شده از ماهواره هاى تلويزيونى خارج از كشور بيشتر به خبر ۵۲/۱۹ درصد فيلم ۱۵/۱۷ درصد و موسيقى ۱۵/۱۷ درصد و شبكه هاى ملى ۸۷/۸ درصد اختصاص دارد. بيش از ۹۰ درصد از مردان و نيز بيش از ۴/۳ درصد زنانى كه برنامه هاى ماهواره اى را تماشا مى كنند تفريح و سرگرمى را اصلى ترين دليل استفاده از اين برنامه ها مى دانند. از نيمه دوم سال ۷۰ امكان تماشاى برنامه هاى شبكه هاى تلويزيونى خارجى در كشور فراهم شد و تا پاييز و زمستان سال ۷۲ به دنبال ورود عمده تجهيزات دريافت تصاوير ماهواره اى در بازار سياه، بام هاى تهران و شهر هاى بزرگ ديگر پر از ديش هاى ماهواره اى شد.
به دليل در دسترس نبودن اطلاعات رسمى، تخمين تعداد ديش هاى دريافت از ماهواره در روز هاى آغازين آن در كشور مشكل است. در تهران اين تخمين براى دوره اى كه از پاييز ۷۲ شروع و تا اواسط بهار ۷۳ به دراز مى كشد از ۲۰۰ هزار تا ۳۰۰ هزار در نوسان بوده است. اما براساس گزارش هاى غيررسمى تعداد ديش هاى ماهواره اى در تهران در آن زمان بين ۳۰ تا ۴۰ هزار دستگاه برآورد مى شد. اگر چه تمام نواحى تهران به نوعى با اين تحول درگير شدند اما به ظاهر تب ماهواره اى بين اقشار بالا و متوسط بيشتر بالا گرفته بود و اغلب آنتن ها در مناطق شمال و شمال غرب و شمال شرق تهران نصب شده بود. اين تعداد اگر چه به طور غيررسمى از مرز يك ميليون و ۵۰۰ هزار دستگاه گذشته است اما قيمت آن در بازار كه مجموعه كامل آن از ديش، ال ان بى و ريسيور تشكيل شده با قيمت زير ۱۵۰ هزار تومان به فروش مى رسد و صرف اين هزينه براى دستيابى به برنامه هاى سرگرم كننده آن سوى آب وسوسه انگيز است.
• چاره انديشى آسيايى ها براى ماهواره
قانون ممنوعيت استفاده از تجهيزات دريافت ماهواره ها در سال ۷۴ مطرح شد كه هدف استفاده از اهرم هاى حقوقى بين المللى براى حفاظت از مرز هاى فرهنگى كشور را مدنظر داشت. قانون مطرح بعدى اصلاحيه قانون ممنوعيت از تجهيزات دريافت از ماهواره ها بود كه در سال ۸۱ و در مجلس ششم مطرح شد كه اين بار با عينك خوشبيانه ترى يعنى با هدف تعيين معيار ها و ضوابط پخش برنامه هاى ماهواره اى اين قانون مطرح شد. براساس اين قانون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى موظف مى شد كه با تشكيل كميته اى متشكل از نمايندگان وزارتخانه هاى كشور، اطلاعات، پست و تلگراف و تلفن و سازمان صداوسيما معيار ها و ضوابط پخش برنامه هاى ماهواره اى را در حوزه هاى امنيتى، سياسى و فرهنگى در مدت سه ماه تهيه و پس از تصويب هيات دولت براى اجرا ابلاغ كند. اشخاص حقيقى و حقوقى كه براساس موازين قانونى نياز به استفاده از تجهيزات دريافت ماهواره را دارند بايد مجوز مورد نياز را از وزارت فرهنگ و ارشاد دريافت مى كردند. اما اين تلاش مجلس ششم تا امروز مسكوت مانده است. در اين ميان عكس العمل و سياست كشور هاى مختلف از جمله ژاپن، هندوستان، پاكستان، مالزى، امارات عربى متحده، اندونزى، عربستان سعودى، چين، سريلانكا، كره جنوبى، رژيم صهيونيستى، سنگاپور، كويت، هنگ كنگ شنيدنى است. در تمامى اين كشور ها استفاده از برنامه هاى ماهواره اى توسط افراد جامعه آزاد است.
كشور مسلمانى مانند عربستان نيز با عقد قرارداد مستقيمى با صاحبان ماهواره عرب ست براى پخش محتواى كنترل شده برنامه هاى تلويزيونى ماهواره اى تجهيزات دريافت از ماهواره را با قيمت بسيار ارزان در داخل كشور توليد و آنها را به گونه اى تنظيم مى كند كه مخاطبان عمومى اين كشور فقط بتوانند برنامه هاى پخش شده از ماهواره عرب ست را تماشا كنند. كشور هاى آسيايى و خاورميانه اگر چه به رغم تنوع و عمدتاً اصالت فرهنگى خود سياست هاى مختلفى را در مقابله با برنامه هاى ماهواره اى و هجوم فرهنگى اين رسانه به كار گرفته اند اما هنوز هم محتواى برنامه هاى پخش شده براى مردم اين كشور ها كاملاً منطبق با ارزش هاى فرهنگى و دينى آنها نيست. به عنوان مثال شبكه هاى تلويزيون ماهواره اى كشور هاى مسلمان سوريه، پاكستان و حتى در برخى موارد عربستان براى راضى نگه داشتن مخاطبان خود علناً برنامه هاى رقص و آواز پخش مى كنند حتى در مصر پخش فيلم هاى مربوط به هنرپيشه هاى قديمى هيچ ممنوعيتى ندارد. در هند و عراق نيز به ترتيب رقص و آ واز و تبليغات سياسى دو مقوله محورى محتواى برنامه هاى ماهواره اى هستند.
براساس آخرين بررسى ها كه از كانال هاى ماهواره اى عرب به دست آمده، در ماه هاى اخير تعداد بينندگان اين سيستم ماهواره اى در ميان مردم كشورهاى عربى با افزايش چشمگيرى روبه رو بوده است. حدود ۱۱ ميليون بيننده از سراسر عربستان در اين نظرسنجى شركت كردند كه پاسخ بخش اعظمى از آنها درخصوص شبكه هاى ماهواره اى عرب، مثبت و قابل قبول بوده است.
ظهور كانال هاى ماهواره اى عرب در كنار تلويزيون كشورهاى عربى به شمار بينندگان اين برنامه ها افزوده است. اين در حالى است كه پيش از به وجود آمدن كانال هاى عرب، شبكه هاى تلويزيونى عربى زبان در مرز از دست دادن بينندگان خود بودند و پيدايش اين كانال ها، به ماندگارى آنها نيز كمك شايانى كرد. شبكه ماهواره اى عرب، علاوه بر كانال هاى گران قيمت و به اصطلاح پولى، در حدود ۱۰۰ كانال رايگان نيز در اختيار بينندگان قرار مى دهد. شبكه خبرى عرب خاطرنشان كرد كه با متداول شدن رمزگشاهاى ديجيتالى غيرقانونى در بازار، بينندگان به استفاده غيرمجاز از كانال هاى پولى روى آورده اند به طورى كه در هر ثانيه يك بيننده در عربستان با استفاده از اين رمزگشاهاى ديجيتالى، رمز شبكه هاى قفل شده را پيدا كرده، به بيش از ۲۰۰ كانال پولى عرب، بدون پرداخت كمترين هزينه اى دسترسى پيدا مى كند.
به گزارش خبرگزارى Arab News، شبكه هاى ۲۴ ساعته «الجزيره» و «العربيه» برخلاف تصور كشور عربستان، بسيار خوب ظاهر شدند. در نظرسنجى كه از مردم عادى و بينندگان پروپاقرص شبكه هاى ماهواره اى عرب به دست آمد مشخص شد كه اين دو شبكه در صدر پربيننده ترين كانال هاى ماهواره اى عرب قرار دارند.
بسيارى از كشورهاى عرب زبان شرقى از جمله بحرين، امارات متحده عربى، كويت، قطر و عمان، پيش از اين با نصب يك آنتن بلند بر پشت بام خود مى توانستند از امواج ماهواره اى استفاده كرده، شبكه هاى عرب را در تلويزيون خود مشاهده كنند. اما امروزه، با رواج رمزگشاهاى ديجيتالى در كشورهاى عربى، ديگر نيازى به اين آنتن هاى بلند نيست و آنها به راحتى مى توانند با يك دستگاه كوچك ديجيتالى، كانال دلخواه خود را تماشا كنند.
بسيارى از كانال هاى عربى، برنامه هاى جداگانه اى را به زبان انگليسى پخش مى كنند. از ميان كانال هاى عربى انگليسى زبان مى توان به MBC، ART و Nile TV اشاره كرد كه به دليل رايگان بودن بسيار موفق ظاهر شده، توانسته اند بينندگان زيادى را به خود جذب كنند.
اگرچه كانال هاى عربى، از برنامه هاى خبرى، موسيقى همراه با رقص، فيلم هاى انگليسى زبان با زيرنويس عربى و تعداد اندكى هم برنامه هاى آموزشى تشكيل مى شوند اما آنچه امروزه جامعه شناسان را به فكر واداشته تاثير همين برنامه ها بر روى كودكان است. آنها معتقدند اگرچه شبكه هاى ماهواره اى عرب در قالب هاى اطلاع رسانى و سرگرمى شكل گرفته و تهيه مى شوند اما تعدادى از اين شبكه ها ممكن است تاثيرات سويى بر روى كودكان و نوجوانان داشته باشند. به عقيده يكى از جامعه شناسان مطرح عربستان، نحوه پوشش جوانان اروپايى با لباس هاى تنگ و چسبان و كوتاه ممكن است در آن سوى دنيا و براى خود اروپايى ها امرى بسيار عادى تلقى شود اما براى يك نوجوان عرب زبان كه فرهنگش به پوشش مناسب، طرز برخورد بجا و تعادل در همه امور تاكيد دارد قطعاً تاثير منفى و مخرب در بر خواهد داشت. او معتقد است هر فرهنگى براى خود و رهروانش قابل احترام است اما نفوذ فرهنگ ها به يكديگر و عادى جلوه دادن صحنه هاى غرب در تلويزيون بسته اى همچون شبكه هاى سابق عربى، امرى است كه بايد بسيار زياد در آن احتياط به خرج داد و نبايد از كنار آن به راحتى گذشت.
اين جامعه شناس عرب، شبكه هاى ماهواره اى را عامل انتقال ابتذال و برهنگى مى داند. حقيقتى كه به آلودگى جوانان عرب خواهد انجاميد. او از دولت عربستان عاجزانه تقاضا مى كند وارد عمل شده و اين هرج و مرج ها و بى بند و بارى هاى فرهنگى را كنترل كند. اگرچه بسيارى از بينندگان اين شبكه ها معتقدند تحريم چنين برنامه هايى و بستن كانال هايى از اين دست، راه حلى اساسى و جوابگو نخواهد بود. در نظر آنها نظارت والدين بر استفاده صحيح فرزندان و جوانانشان از شبكه هاى ماهواره اى در كنار آموزش به آنها، راهى مفيدتر و موثرتر نسبت به منع آنها از تماشاى ماهواره خواهد بود. جوانان بايد در كنار آموزش فرهنگ عرب از طريق ماهواره، نسبت به تاثيرات منفى و مخرب آن نيز هشيار و آگاه باشند.
منبع:روزنامه شرق
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر